ชาวบ้านในพื้นที่ตำบลจำปาหวาย อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา ต่างพากันนำอุปกรณ์ เช่น จอบ เสียม และข้อง ออกหาจับ “จี้กุ่ง” ตามไร่นาและสวนในช่วงปลายฝนต้นหนาว โดยแต่ละวันสามารถขุดหาได้หลายสิบตัว เพื่อนำมาปรุงเป็นอาหารรับประทานในครัวเรือน และส่วนที่เหลือนำออกจำหน่าย แต่ละวันชาวบ้านจะออกหามาขายวันละหลายสิบตัวสร้างรายได้เสริมในครอบครัว
สำหรับราคาจี้กุ่งในปัจจุบัน อยู่ที่ตัวละประมาณ 2–3 บาท ซึ่งเป็นที่ต้องการของตลาดอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในช่วงเดือนกันยายนถึงพฤศจิกายน ที่จี้กุ่งเจริญเติบโตอ้วนสมบูรณ์ ทำให้มีรสชาติดีและสามารถนำไปปรุงอาหารได้หลากหลายเมนู ไม่ว่าจะเป็น ตำน้ำพริกจี้กุ่ง ทอดกรอบ หรือย่างเกลือ ซึ่งถือเป็นอาหารพื้นบ้านยอดนิยมของชาวพะเยา และยังมีคุณค่าทางโภชนาการสูง โดยเฉพาะ โปรตีน วิตามิน และกรดอะมิโนจำเป็น ที่ช่วยเสริมสร้างร่างกายให้แข็งแรง อีกทั้งยังมีไขมันต่ำและย่อยง่าย จึงเหมาะกับการบริโภคเป็นแหล่งโปรตีนทางเลือก
จี้กุ่งเป็นแมลงจำพวกด้วง ตัวเมียจะวางไข่ในดินชื้นหรือกองปุ๋ยหมัก ช่วงต้นฤดูฝน ไข่ใช้เวลาประมาณ 2–3 สัปดาห์ในการฟักระยะตัวอ่อนใช้เวลาหลายเดือนในการเจริญเติบโต กินซากพืชและอินทรียวัตถุในดิน ทำให้ดินร่วนซุย อุดมสมบูรณ์เมื่ออายุครบ ตัวอ่อนจะเข้าสู่ระยะดักแด้ ใช้เวลา 1–2 เดือนจะโผล่ขึ้นมาจากดินในช่วงปลายฝนต้นหนาว พอดีกับที่ชาวบ้านออกขุดหา ซึ่งตัวเต็มวัยมีอายุประมาณ 2–3 เดือน ก่อนจะผสมพันธุ์และวางไข่ เพื่อเริ่มวัฏจักรใหม่ การขุดหาจี้กุ่งนอกจากจะเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดกันมาช้านานแล้ว ยังเป็นอีกหนึ่งช่องทางสร้างรายได้ให้กับครัวเรือนในช่วงฤดูกาลนี้ได้เป็นอย่างดี
ภาพ-ข่าว ปัณณวิชญ์ อยู่ดี จ.พะเยา